OpenAI आणि Microsoft चा 'गुप्त करार': 100 अब्ज डॉलर नफा म्हणजे AGI

OpenAI आणि Microsoft यांच्यातील एका 'गुप्त करारानुसार', जेव्हा OpenAI ची कृत्रिम बुद्धिमत्ता प्रणाली (AI systems) 100 अब्ज डॉलर्सचा नफा (profit) मिळवेल, तेव्हा त्याला कृत्रिम सामान्य बुद्धिमत्ता (Artificial General Intelligence - AGI) मानले जाईल. हा करार AGI च्या पूर्वीच्या संकल्पनांपेक्षा वेगळा आहे, ज्यात मानवी स्तरावरील बुद्धिमत्ता आणि समस्या सोडवण्याच्या क्षमतेवर लक्ष केंद्रित केले जात होते.

सध्या, OpenAI तोट्यात (loss) काम करत आहे आणि 2029 पर्यंत वार्षिक नफा मिळण्याची अपेक्षा नाही. त्यामुळे 100 अब्ज डॉलर्सचे उद्दिष्ट एक दीर्घकालीन ध्येय आहे. करारात असेही नमूद केले आहे की, AGI प्राप्त झाले किंवा नाही तरीही Microsoft ला 2030 पर्यंत OpenAI च्या तंत्रज्ञानाचा वापर करता येईल.

OpenAI, Microsoft सोबतचे आपले संबंध सुधारण्याचा प्रयत्न करत आहे, ज्यात क्लाउड सेवा करार (cloud service agreements) आणि इक्विटी स्टेक (equity stakes) ची पुनर्रचना करणे अपेक्षित आहे. OpenAI च्या सह-संस्थापक (co-founder) इलॉन मस्क (Elon Musk) यांनी कंपनीच्या मूळ ध्येयापासून विचलित झाल्याचा आरोप करत, OpenAI च्या नफा-आधारित संस्थेत रूपांतर होण्यावर कायदेशीर आव्हान दिले आहे.

पार्श्वभूमी

Microsoft आणि OpenAI यांच्यातील भागीदारी (partnership) सुरुवातीला या आधारावर झाली होती की, AGI प्राप्त झाल्यावर OpenAI, Microsoft सोबतचा आपला विशेष संबंध संपुष्टात आणू शकेल. AGI ची व्याख्या नेहमीच चर्चेचा विषय राहिली आहे. OpenAI ने यापूर्वी AGI ला जागतिक समस्या सोडवण्यास सक्षम प्रणाली म्हणून दर्शविले होते. मात्र, OpenAI चे CEO सॅम अल्टमन (Sam Altman) यांनी अलीकडेच AGI चे महत्त्व कमी केले आहे आणि ते एका सामान्य मानवी सहकाऱ्याप्रमाणे (typical human colleague) असल्याचे म्हटले आहे.

OpenAI गैर-लाभकारी संस्थेकडून (non-profit) नफा-आधारित (for-profit) संस्थेकडे वाटचाल करत आहे, ज्यामुळे Microsoft सोबत नियंत्रण आणि महसूल वाटणीवरून वाद निर्माण झाले आहेत.

मुख्य मुद्दे आणि संघर्ष

AGI ची व्याख्या करारानुसार, AGI म्हणजे जेव्हा OpenAI ची AI प्रणाली Microsoft सह सुरुवातीच्या गुंतवणूकदारांसाठी (early investors) किमान 100 अब्ज डॉलर्सचा नफा मिळवेल. ही व्याख्या OpenAI च्या संचालक मंडळाच्या (board) 'वाजवी विवेकाधीन' (reasonable discretion) अधीन आहे. सध्याच्या तंत्रज्ञानात (technology) एवढा नफा मिळवण्याची क्षमता आहे की नाही, यावर मतभेद आहेत. भागधारकांचे (shareholders) हित आणि नैतिक उद्दिष्ट्ये (ethical goals) संतुलित ठेवण्यासाठी OpenAI ने संभाव्य गुंतवणूकदारांच्या (potential investor) परताव्यावर मर्यादा घातली आहे.

क्लाउड सेवा करार Microsoft, OpenAI चा एकमेव क्लाउड सर्व्हर पुरवठादार (cloud server provider) आहे आणि क्लाउड ग्राहकांना (cloud customers) OpenAI मॉडेल (models) विकण्याचा अधिकार असलेली एकमेव कंपनी आहे. OpenAI या व्यवस्थेवर असंतुष्ट आहे. कारण Microsoft त्यांच्या सर्व्हरच्या गरजा पूर्ण करू शकत नाही आणि इतर क्लाउड प्रदात्यांना (cloud providers) सहभागी होण्याची परवानगी दिल्यास महसूल वाढेल, असे OpenAI मानते. Microsoft चा नकाराधिकार (veto power) असूनही, OpenAI ने Oracle सारख्या इतर क्लाउड प्रदात्यांचा शोध घेणे सुरू केले आहे. Google ने अमेरिकेच्या नियामकांना (US regulators) Microsoft आणि OpenAI यांच्यातील क्लाउड सेवा कराराचे पुनरावलोकन (review) करण्याची आणि संभाव्यतः तोडण्याची विनंती केली आहे.

इक्विटी आणि पुनर्रचना OpenAI सार्वजनिक लाभ निगम (public benefit corporation) बनण्यासाठी पुनर्रचना करत आहे, ज्यामुळे भागधारकांना कंपनीमध्ये थेट इक्विटी मिळेल. गैर-लाभकारी संस्थेकडे (non-profit entity) नफा-आधारित संस्थेच्या (for-profit entity) इक्विटीचा किमान 25% हिस्सा असेल, ज्याचे मूल्य अंदाजे 40 अब्ज डॉलर्स आहे. Microsoft चा अंतिम इक्विटी स्टेक (equity stake) या पातळीवर किंवा त्याहून अधिक असण्याची शक्यता आहे. पुनर्रचना गैर-लाभकारी संस्थेच्या कायदेशीर जबाबदाऱ्या (legal obligations) पूर्ण करण्यासाठी आणि संभाव्य IPO (Initial Public Offering) सुलभ करण्यासाठी आहे.

कायदेशीर आव्हाने OpenAI चे सह-संस्थापक इलॉन मस्क यांनी OpenAI ला नफा-आधारित संस्था बनण्यापासून रोखण्यासाठी खटला (lawsuit) दाखल केला आहे. त्यांचे म्हणणे आहे की, हे कंपनीच्या मूळ ध्येयाचे उल्लंघन आहे. मेटाने (Meta) मस्क यांच्या खटल्याला समर्थन दिले आहे. OpenAI च्या कृतींचा सिलिकॉन व्हॅलीवर (Silicon Valley) मोठा परिणाम होऊ शकतो, असा दावा मेटाने केला आहे.

मुख्य संकल्पना

कृत्रिम सामान्य बुद्धिमत्ता (AGI): ही एक काल्पनिक AI ची पातळी आहे, जी मानवाद्वारे करता येणारी कोणतीही बौद्धिक कृती करू शकते. या संदर्भात, AGI विशिष्ट नफ्याच्या पातळीद्वारे परिभाषित केली जाते.
सार्वजनिक लाभ निगम (Public Benefit Corporation): हा एक प्रकारचा नफा-आधारित कॉर्पोरेट (corporate) संस्था आहे, जी नफा मिळवण्यासोबतच सार्वजनिक हितासाठी (public benefit) कायदेशीररित्या बांधलेली आहे.
क्लाउड सेवा प्रदाता (Cloud Service Provider): ही एक कंपनी आहे, जी इंटरनेटद्वारे सर्व्हर (servers) आणि स्टोरेज (storage) सारखी संगणकीय संसाधने (computing resources) प्रदान करते.
IPO (Initial Public Offering): ही खाजगी कंपनीचे शेअर्स (shares) पहिल्यांदा जनतेला सादर करण्याची प्रक्रिया आहे.

अतिरिक्त मुद्दे

OpenAI ची झपाट्याने वाढ (rapid growth) आणि AI चिप्स (chips), सर्च इंजिन (search engines) आणि रोबोटिक्स (robotics) सारख्या क्षेत्रांमध्ये विस्तारामुळे पुनर्रचनेची गरज निर्माण झाली आहे. OpenAI चा महसूल यावर्षी 4 अब्ज डॉलर्स आणि 2029 पर्यंत 100 अब्ज डॉलर्सपर्यंत पोहोचण्याची अपेक्षा आहे, ज्यामध्ये ChatGPT हे प्रमुख महसूल चालक (revenue driver) असेल. OpenAI आणि Microsoft यांच्यातील करारामध्ये Microsoft साठी 20% महसूल वाटा (revenue share) आणि Microsoft च्या संभाव्य नफ्यावर 920 अब्ज डॉलर्सची मर्यादा आहे. OpenAI ला गुंतवणूकदारांना परतफेड (repay investors) करणे टाळण्यासाठी दोन वर्षांच्या आत आपली वाटचाल पूर्ण करण्याचा दबाव आहे. OpenAI नफा-आधारित स्थितीत बदलल्यानंतर कर्मचाऱ्यांचे शेअर्स (employee stock) परत खरेदी करण्याची योजना आखत आहे.